Terug naar de essentie, het prachtige eeuwenoude esdorpenlandschap in Westerwolde herstellen. Dat is wat we willen met het project ESsentie Westerwolde. De resultaten van de pilot op de Westeresch laten winst zien voor landschap en biodiversiteit. In dit project geven we hier voor een groter gebied een vervolg aan. Op naar een duurzame natuurinclusieve inrichting en gebruik van het eeuwenoude esdorpenlandschap in Westerwolde.

Wat is een es?

Langs de beken Ruiten Aa, Mussel Aa, Page Diep en Westerwoldse Aa liggen 91 essen: dit zijn hoger gelegen bouwlanden met karakteristieke esrandbeplantingen, steilranden en veelal kleinschalige mozaïekvormige kavelindeling. Deze historische essen, ook wel akkercomplexen genoemd, zijn ontstaan in de loop van de vroege middeleeuwen.

Waarom Westerwolde?

Dit Westerwoldse esdorpenlandschap heeft, zeker in vergelijking met bijvoorbeeld het Drentse en Twentse esdorpenlandschap, nog veel -in potentie- intacte essen. In Westerwolde zijn bovendien veel essen onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Dit maakt het makkelijker om aanpassingen te doen en regels rondom het gebruik van biologische landbouwmethoden op te stellen.

Waarom willen we dat herstellen?

Een es bestond voorheen soms uit wel honderden kleine akkers. Door de ruilverkaveling en schaalvergroting zijn dat nu vaak nog maar enkele percelen. Hierdoor verlies je niet alleen het karakteristieke, eeuwenoude landschap, maar door afname van het aantal gewassen loopt ook het aantal insecten en vogels terug.

“We willen de herkenbaarheid van de essen versterken en goed blijven beheren. Dat betekent dat we de historische, kleinschalige percelen (deels) terugbrengen. Daarbij kijken we naar de mogelijkheden binnen de natuurinclusieve landbouw”, zo vertelt projectleider Bart.

Van inventarisatie…

In de zomer van 2023 is het hele gebied geïnventariseerd door projectmedewerker Maartje. “Het doel van het project is om de herkenbaarheid van de essen en daarmee de leesbaarheid van het esdorpenlandschap van Westerwolde te versterken. Het esdorpenlandschap van Westerwolde behoort namelijk tot één van de best bewaarde landschappen van Nederland. Deze hoge kwaliteit willen we versterken door deze allereerst goed in beeld te brengen.” vertelt Maartje. “Tijdens de inventarisatie keek ik naar de aanwezigheid van de kenmerken van een es. Hierbij kun je denken aan de steilrand van de es, hoe de esrandbeplanting van de es in elkaar zit, maar ook bijvoorbeeld het kavelpatroon van de es. Daarna analyseer ik alles wat ik heb verzameld aan de hand van historisch kaartmateriaal.”

…naar herstelplan

Na deze analyse komt Maartje met aanbevelingen en gaat ze in overleg met terreinbeheerders en particuliere eigenaren. “Uiteindelijk kies ik samen met de werkgroep vijf kansrijke locaties uit die we verder gaan uitwerken om daar optimale resultaten te behalen. Hier zullen dus vijf herstelplannen uit voortkomen met als doel om de inrichting en/of het beheer in overeenstemming te brengen met het gewenste beeld. Deze plannen bestaan bijvoorbeeld uit:

• Esrandbeplanting aanplanten
• Het historische kavelpatroon terugbrengen
• Oude beheerpaden opnieuw aanleggen
• Cultuurhistorisch bouwplan opstellen: het verschil in gewassen terugbrengen

Landschapsconvenant
Het project Essentie Westerwolde komt voort uit de werkgroep Landschapsconvenant Westerwolde. Het Landschapsconvenant is een samenwerking tussen terreinbeheerders, waterschappen, gemeenten, agrarische collectieven, provincie en Landschapsbeheer Groningen en brengt ideeën, kennis en kunde in het gebied bij elkaar.